Cách dạy con nghe lời răm rắp với 3 bước NLP

Sao con để mẹ nói mãi vậy…?

Bạn có bao giờ rơi vào tình huống nói nhiều lần mà con vẫn không làm? Hoặc con “vâng dạ” cho qua nhưng chẳng thay đổi gì? Đây là câu chuyện quen thuộc của nhiều cha mẹ. Không ít người nghĩ rằng quát mắng hay ép buộc là cách dạy con nghe lời, nhưng thực tế điều đó chỉ khiến con ngày càng chống đối.

Vậy làm sao để con hợp tác một cách tự nguyện? Trong NLP (Lập Trình Ngôn Ngữ Tư Duy), có một nguyên tắc nổi tiếng giúp bạn giải quyết vấn đề này: 

Pacing & Leading 

Hiểu đơn giản là: hòa nhịp trước, dẫn dắt sau. Khi áp dụng vào nuôi dạy con, bạn sẽ có 3 bước vàng

1. Thấu hiểu.
2. Đồng hành.
3. Dẫn dắt.

Trước khi đi vào nội dung, chúng ta cần hiểu một chút về tâm lý

Tại sao con không nghe lời?

Nhiều ba mẹ thường thắc mắc: “Tại sao con mình càng nói thì càng không nghe? Con bướng bỉnh đến thế sao?” Thực tế, việc trẻ không nghe lời thường không phải là cố ý chống đối, mà xuất phát từ nhiều yếu tố tâm lý rất tự nhiên:

1. Con cần được công nhận cảm xúc trước khi nghe lý lẽ

Khi trẻ đang giận dữ, buồn bã hoặc quá mệt mỏi, não bộ của trẻ sẽ ưu tiên xử lý cảm xúc thay vì tiếp nhận thông tin mới. Nếu ba mẹ yêu cầu con làm theo ngay lúc đó, trẻ sẽ phản kháng hoặc bỏ ngoài tai.

2. Con muốn khẳng định cái tôi

Từ 2 tuổi trở đi, trẻ bắt đầu hình thành nhận thức về cái tôi. Trẻ muốn tự quyết định, muốn chứng minh rằng mình có quyền làm chủ cuộc sống. Vì thế, càng bị yêu cầu hay ra lệnh, trẻ càng muốn làm ngược lại để thể hiện sự độc lập.

3. Hiệu ứng “Phản ứng tâm lý ngược” 

Phản ứng tâm lý ngược (Psychological Reactance) là một hiệu ứng tâm lý phổ biến ở cả trẻ em và người lớn. Khi con cảm thấy quyền tự do lựa chọn bị đe dọa. 

Chẳng hạn khi bị ép buộc, bị ra lệnh, não bộ sẽ kích hoạt một phản ứng chống đối để bảo vệ quyền kiểm soát của mình.

Ví dụ: Bạn nói “Con phải làm bài tập ngay lập tức!”, trẻ dễ phản ứng: “Con không làm!” ngay từ trong tâm trí. 

4. Con thiếu sự kết nối (rapport)

Nếu ba mẹ ít lắng nghe, ít chia sẻ và thường xuyên chỉ đưa yêu cầu, trẻ sẽ không cảm thấy được tôn trọng và ít hợp tác. Ngược lại, khi con có sự tin tưởng và gắn kết với ba mẹ, con sẽ tự nhiên muốn nghe theo hơn.

5. Con chưa hiểu rõ yêu cầu

Nhiều khi trẻ không nghe lời đơn giản vì không thật sự hiểu ba mẹ muốn mình làm gì, hoặc yêu cầu đưa ra quá dài, quá phức tạp.

Vì sao nhiều cha mẹ thất bại trong cách dạy con nghe lời?

Có những đứa trẻ khép cửa phòng, như khép luôn cả một khoảng trời bên trong. Không phải vì chúng ghét cha mẹ, chỉ là chúng không thấy nơi ấy đủ an toàn để mở lòng. Và rồi, cha mẹ đứng ngoài cánh cửa ấy, bối rối không biết vì sao cách dạy con nghe lời của mình chẳng có tác dụng.

Thật ra, trẻ em thường đóng cửa tâm trí khi cảm thấy không được lắng nghe hay tôn trọng. Những điều tưởng chừng nhỏ nhặt lại có thể khiến cánh cửa ấy khóa chặt:

• Cha mẹ thường xuyên chê bai, so sánh, mắng mỏ.
• Yêu thương có điều kiện: chỉ khi con ngoan hoặc đạt điểm cao mới được khen ngợi.
• Quá bận rộn để trò chuyện, để hiểu những gì con đang mang trong lòng.

Không đứa trẻ nào muốn khép kín. Nhưng khi nỗi sợ lấn át, chúng sẽ tự dựng lên bức tường của mình. Và khi ấy, mọi cách dạy con nghe lời, dù có nghiêm khắc hay “bài bản” đến đâu, cũng chỉ dội vào khoảng không. Con trẻ cần được yêu thương và tôn trọng ngay cả khi mắc lỗi. Chỉ khi con thấy mình thật sự an toàn, “cánh cửa tâm trí” mới mở ra để cha mẹ có thể bước vào.

Bây giờ, chúng ta đi vào từng bước dạy con nghe lời nhé.

Bước 1: Thấu hiểu

Thấu hiểu nghĩa là bước vào thế giới của con trước khi mong con nghe mình. Giống như bạn muốn bắt cá, phải lội xuống nước, cảm nhận dòng chảy để biết cá đang ở đâu. Đó chính là bước pacing – bắt nhịp với con.

Thế giới của con có những nhu cầu rất khác người lớn. Với cha mẹ, một tấm bằng khen hay điểm mười có thể là điều vô cùng quan trọng. Nhưng với con, niềm vui đôi khi chỉ là một buổi chạy lon ton ngoài sân, tay cầm chiếc bong bóng đỏ. Nếu bạn chỉ chăm chăm ép con “thấy giá trị giống mình”, cánh cửa tâm trí con sẽ khép lại từ lúc nào không hay.

Thấu hiểu là biết đứng về phía con trước, nhìn thế giới bằng đôi mắt của con. Là chấp nhận rằng con cần niềm vui nhỏ bé và cảm giác an toàn ngay lúc này, trước khi sẵn sàng đón nhận những điều lớn lao hơn.

Để thấu hiểu, cha mẹ cần:

Thứ nhất, hãy lắng nghe con thật nghiêm túc

Lắng nghe thực sự không phải kiểu nghe cho có, tai thì ở đó mà lòng đã chạy đi đâu mất. Trẻ con nhạy lắm, chỉ cần thấy cha mẹ buông một tiếng cười khẩy, một câu trêu chọc, trái tim bé bỏng sẽ khép lại ngay.

Đừng vội phán xét, đừng lấp lửng nửa tin nửa ngờ khi con nói, cứ để con biết mình đang được lắng nghe trọn vẹn, như thể con là câu chuyện quan trọng nhất trên đời này trong mắt cha mẹ. Khi ấy, cánh cửa tâm trí con mới hé ra, đủ để cha mẹ bước vào.

Thứ hai, hãy đồng ý với cảm xúc của con trước khi đưa lời khuyên

Khi con đang căng đầy cảm xúc, mọi lời khuyên dạy đều dễ trở thành tiếng ồn khó chịu. Khi con nói: “Con ghét đi học”, đừng vội gắt: “Con phải đi học chứ!”. Hãy thử chậm lại một nhịp, dịu dàng: “Mẹ hiểu, mẹ cũng từng không thích đi học như con”.

Câu nói ấy giống như một cái gật đầu, nhẹ nhàng mở cánh cửa đang đóng chặt trong lòng con. Con sẽ thấy mình được lắng nghe, và lúc đó mới sẵn sàng nghe cha mẹ nói thêm điều gì đó khác, như: 

“Mẹ biết có nhiều thứ khó chịu ở trường, nhưng ai cũng cần đi học cả. Nếu mình thử tìm một điều vui nhỏ mỗi ngày, con sẽ thấy dễ chịu hơn, con nghĩ sao?”.

Thứ ba, hãy cho con một nơi chốn để thấy mình an toàn

Gia đình cần là nơi an toàn để trở về. Trẻ con giống như con chim non, chỉ cần một tiếng động lớn là sợ hãi bay đi mất. Nếu mỗi lần con sai, cha mẹ lại lôi con ra so sánh với “con nhà người ta”, hoặc dằn dỗi: “Mẹ thất vọng về con lắm”, trái tim con sẽ run rẩy, và một bức tường lặng lẽ dựng lên.

Con cần được biết rằng, dù có vấp ngã, cha mẹ vẫn ở đó, vẫn yêu con, vẫn ôm con như cái ôm đầu tiên trên đời. Khi đã thấy mình an toàn, con sẽ không cần trốn vào im lặng nữa, và những lời dạy bảo, những cách dạy con nghe lời của cha mẹ sẽ nhẹ nhàng thấm vào con, như hạt mưa thấm đất vậy.

Bí quyết quan trọng: Chỉ khi con cảm thấy an toàn, cánh cửa tâm trí mới mở ra. Lúc ấy, mọi lời nhắc nhở, mọi cách dạy con nghe lời mới có thể đi vào và được con đón nhận.

Bước 2: Đồng hành – tiếp tục giữ nhịp cùng con

Đồng hành chính là giữ nhịp kết nối

Đồng hành là khi cha mẹ không chỉ đứng bên ngoài mà bước vào cùng một nhịp sống với con. Giống như khi bạn đã bắt nhịp được một khúc hát, giờ là lúc hát cùng con lâu hơn một chút, để con thấy mình không một mình. 

Đồng hành không phải chỉ đưa con đến trường mỗi sáng hay kiểm tra bài vở mỗi tối. Đó là những khoảnh khắc thật sự ở bên con, khi con ngồi lặng buồn, bạn ngồi xuống bên cạnh, không vội hỏi han. Khi con mải mê xếp những khối lego, bạn cũng cúi xuống xếp cùng, dù chẳng khéo léo gì. Đó là những chuyến đi chơi cuối tuần, những buổi tập nấu một món ăn mới, những câu chuyện kể trước giờ ngủ mà không vội vàng.

Những việc ấy nghe nhỏ bé, nhưng chính là hành động thêm vào “tài khoản kết nối” giữa bạn và con. Khi con cảm nhận được rằng cha mẹ thật sự “ở cùng phe”, niềm tin sẽ lớn dần. Và khi niềm tin đủ lớn, những cách dạy con nghe lời của cha mẹ sẽ chỉ như “lời khuyên nhẹ nhàng của người bạn”.

10 ý tưởng để đồng hành cùng con mỗi tuần

Bạn có thể lựa chọn tùy theo điều kiện của mình, và sáng tạo thêm các ý tưởng mới:

1. Mỗi tuần hãy dành một bữa cơm thật trọn vẹn với con, không điện thoại, không vội vã, chỉ ăn và trò chuyện cùng nhau.
2. Đi dạo hoặc đạp xe với con để nghe con kể những câu chuyện vu vơ trên đường.
3. Chơi một trò con thích như lego, vẽ tranh hoặc đá bóng, dù bạn không giỏi cũng không sao.
4. Đọc sách hoặc kể một câu chuyện trước giờ ngủ để tạo nên một nghi thức nhẹ nhàng mỗi tối.
5. Làm một món ăn mới cùng con để con được vào bếp và cảm thấy mình có ích.
6. Tham gia một hoạt động ngoài trời như picnic, đi chợ quê hay leo núi nhẹ để con khám phá thế giới.
7. Dành một “giờ lắng nghe” trong tuần, con nói gì cha mẹ cũng chỉ nghe, không chen lời và không phán xét.
8. Cùng con làm một dự án nhỏ như trồng một chậu cây, làm album ảnh gia đình hoặc nuôi một chú cá vàng.
9. Chia sẻ câu chuyện của chính cha mẹ để con hiểu bạn cũng từng sợ hãi, từng thất bại và đã vượt qua như thế nào.
10. Tạo một bất ngờ nhỏ cho con như tấm thiệp xinh, một bữa bánh ngọt hay một chuyến đi chơi bất chợt để con thấy mình luôn được yêu thương.

Để hiểu hơn về tinh thần đồng hành cùng con, mời bạn đọc một câu chuyện rất xúc động về một người cha đã đồng hành với con suốt nhiều chục năm trên các cuộc đua. Mời bạn đọc trong bài viết:

Tin con nhiều hơn những gì con tin vào chính mình

Bước 3: Dẫn dắt

Khi đã có “rapport” (sự kết nối) con tự nhiên nghe lời

Sau khi bạn đã thấu hiểu và đồng hành cùng con, một sợi dây liên kết sâu sắc (rapport) sẽ được hình thành. Đây chính là nền tảng quan trọng để bắt đầu dẫn dắt (leading) con đi đúng hướng mà không cần ép buộc.

Thay vì ra lệnh, hãy đặt những câu hỏi định hướng để con tự suy nghĩ và chủ động hơn. Ví dụ:

• “Năm nay con muốn đạt mục tiêu gì?”
• “Để đạt được điều đó, con cần học kỹ năng gì?”
• “Mẹ nghĩ nếu con làm A, con sẽ dễ đạt mục tiêu hơn. Con thấy sao?”

Nếu bỏ qua hai bước trước (thấu hiểu và đồng hành) và chỉ nói: “Mẹ bảo thì phải nghe!”, bạn sẽ dễ nhận lại sự chống đối hoặc vâng lời trong miễn cưỡng. Ngược lại, khi đã có sự kết nối, con sẽ tự nhiên lắng nghe và hợp tác hơn.

Tóm lại 3 bước giúp con nghe lời và giúp ba mẹ nhàn hạ

1. Thấu hiểu (Pacing): Lắng nghe cảm xúc, nhu cầu của con trước khi phản hồi.
2. Đồng hành (Pacing sâu hơn): Dành thời gian thật sự bên con, cùng trải nghiệm với con.
3. Dẫn dắt (Leading): Khi đã kết nối, nhẹ nhàng định hướng để con tự giác hợp tác.

Khi con cảm thấy được yêu thương vô điều kiện và an toàn, con sẽ tự nhiên nghe lời mà không cần cha mẹ quát mắng hay ép buộc.

Lời kết

Tôi học NLP từ năm 2016, và áp dụng nguyên tắc này vào công việc, giao tiếp xã hội và thấy rất hiệu quả. 

Cho đến khi tôi có con, tôi tiếp tục áp dụng vào nuôi dạy con. Với tôi, nguyên tắc Pacing & Leading trong NLP không chỉ là một kỹ thuật giao tiếp. Đó còn là một cách để ta chạm vào thế giới của con, để con cảm thấy mình được lắng nghe, được thấu hiểu và được yêu thương đúng cách.

Trong hành trình làm cha mẹ, đôi khi ta quá vội vàng muốn con thay đổi, muốn con nghe lời, muốn con làm theo những gì ta cho là tốt nhất. Nhưng nếu không bước chậm lại để đi cùng con, mọi chỉ dẫn đều dễ trở thành áp lực.

Hãy thử bắt đầu từ hôm nay, bằng những điều rất nhỏ:

• Lắng nghe nhiều hơn, để con biết cảm xúc và suy nghĩ của mình quan trọng.
• Đồng hành sâu sắc hơn, để con không cảm thấy một mình trên đường lớn lên.
• Và chỉ dẫn dắt khi con đã thật sự tin tưởng, khi trái tim con đã mở ra với ba mẹ.

Tài liệu tham khảo

1. Steindl C, Jonas E, Sittenthaler S, Traut-Mattausch E, Greenberg J. Understanding Psychological Reactance: New Developments and Findings. Z Psychol. 2015;223(4):205-214. doi: 10.1027/2151-2604/a000222. PMID: 27453805; PMCID: PMC4675534.